Kỹ thuật đo dấu hiệu sinh tồn

Dấu hiệu sinh tồn (dấu hiệu sống) bao gồm: nhiệt độ, mạch, huyết áp, nhịp thở là những dấu hiệu chỉ rõ sự hoạt động của các cơ quan, phản ánh chức năng sinh lý của cơ thể.
Dấu hiệu sống được duy trì ở một giá trị nhất định để duy trì sự sống của con người. Nếu các giá trị này thay đổi vượt ra khỏi ngưỡng bình thường sẽ làm cho các chức năng khác trong cơ thể con người mất cân bằng và sinh bệnh, có thể dẫn đến tử vong.
Theo dõi dấu hiệu sinh tồn giúp phát hiện những bất thường của người bệnh. Ngoài ra những thay đổi về tình trạng sinh lý cơ thể, những đáp ứng về thể chất, môi trường, tâm lý đều gây ảnh hưởng đến dấu hiệu sinh tồn.
Những thay đổi này có thể xảy ra rất đột ngột hay kéo dài một khoảng thời gian. Do đó, bất kỳ sự thay đổi nào của dấu hiệu sinh tồn đều cần được ghi nhận và báo với bác sĩ để có những can thiệp kịp thời.
1.1. Nhiệt độ
– Con người là động vật đẳng nhiệt, bởi vậy nhiệt độ cơ thể ít chịu ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường.
– Nhiệt độ trung tâm là nhiệt độ ở các phần sâu của cơ thể như gan, não, các tạng. Bình thường nhiệt độ trung tâm ổn định quanh chỉ số 370C.
– Nhiệt độ ngoại vi là nhiệt độ da hay bên ngoài của cơ thể, có thể thay đổi theo nhiệt độ môi trường, thường thấp hơn nhiệt độ trung tâm.
– Thân nhiệt cân bằng nhờ hai quá trình: sinh nhiệt và mất nhiệt.
 Sinh nhiệt: là do chuyển hóa tức là phản ứng hóa học của tế bào, sinh nhiệt  bao gồm: Sự co mạch; Sự vận động, co cơ, rung giật cơ; Chuyển hóa các chất; Hoạt động của hệ nội tiết.
 Mất nhiệt: là quá trình vật lý của cơ thể tiếp xúc với môi trường, thải nhiệt qua các hình thức; Qua da; Sự bài tiết qua hơi thở, mồ hôi, giảm khối lượng tuần hoàn; Sự giãn mạch ngoại biên; Do ức chế thần kinh.
– Nhiệt độ cơ thể còn chịu sự kiểm soát của trung khu điều hòa thân nhiệt ở vùng dưới đồi (Hypothalamus) và được duy trì trong giới hạn hẹp.
1.2. Nhịp thở
– Hô hấp là quá trình trao đổi khí (O2 và CO2) giữa cơ thể với môi trường.
– Hô hấp gồm 2 động tác: hít vào (chủ động) và thở ra (thụ động).
– Các cơ tham gia vào quá trình hô hấp: cơ hoành, cơ liên sườn, cơ thang, cơ ức đòn chũm …
– Điều hòa chức năng hô hấp do trung khu hô hấp ở hành não điều khiển
1.3. Mạch
– Mạch là sự nảy nhịp nhàng theo nhịp tim khi đặt tay lên động mạch nhờ tính đàn hồi và co giãn của mạch máu.
– Bắt mạch cũng là phương pháp biết được số nhịp đập của tim.
1.4. Huyết áp
Huyết áp (HA) là áp lực của máu trên thành động mạch. Trong thời kỳ tâm thu, huyết áp trong động mạch lên cao nhất gọi là huyết áp tối đa (huyết áp tâm thu). Trong thời kỳ tâm trương, huyết áp trong động mạch xuống thấp nhất gọi là huyết áp tối thiểu (huyết áp tâm trương).
Các yếu tố tạo nên huyết áp:
– Sức co bóp của tim
– Sự co giãn (đàn hồi) của động mạch
– Lực cản ngoại vi (khối lượng máu, độ quánh của máu, sức cản của thành mạch)
– Yếu tố thần kinh
2. Mục đích
– Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
– Chẩn đoán bệnh.
– Theo dõi tình trạng bệnh, diễn biến bệnh.
– Theo dõi kết quả điều trị và chăm sóc.
3. Chỉ định
– Kiểm tra sức khỏe
– Khi tiếp nhận người bệnh
– Người bệnh đang nằm điều tại các cơ sở y tế
– Người bệnh trước và sau phẫu thuật, làm một số thủ thuật (truyền, chọc dịch …)
– Trước và sau dùng một số  thuốc ảnh hưởng đến hô hấp, tim mạch (thuốc an thần, giảm đau, trợ tim …)
– Tình trạng người bệnh có những thay đổi (hôn mê, đau, đi ngoài …).
– Khi có chỉ định của bác sĩ
– Bàn giao ca trực đối với người bệnh nặng.
– Người bệnh nhập viện, xuất viện, chuyển khoa, chuyển viện.
4. Quy tắc đo dấu hiệu sinh tồn
– Đối với người bệnh đang nằm viện, theo dõi 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều, cho dù người bệnh có dấu hiệu sinh tồn ổn định. Trong trường hợp tình trạng người bệnh nặng thì cần theo dõi nhiều lần hơn và theo chỉ định của bác sĩ.
– Kiểm tra dụng cụ đo trước khi đo
– Cho người bệnh nghỉ ngơi tại giường trước khi đo 10 – 15 phút.
– Không làm các thủ thuật khác trong khi đo.
– Báo bác sĩ nếu thấy bất thường khi đo.
– Ghi chép kết quả phải trung thực và chính xác.
5. Các yếu tố ảnh hưởng đến dấu hiệu sinh tồn
5.1. Yếu tố sinh lý
– Tuổi
– Giới
– Vận động, tập luyện
– Tăng thân nhiệt: tăng 10C, nhịp thở tăng 2 – 3 nhịp/ phút, mạch tăng thêm 8 – 10 lần/ phút
– Xúc động, lo lắng, sợ hãi
5.2. Dùng thuốc
Thuốc chống loạn nhịp, giãn mạch làm mạch chậm. Thuốc  giảm đau liều cao làm mạch tăng. Thuốc gây mê làm mạch chậm. Thuốc kích thích: cafein gây mạch tăng. Thuốc trợ tim (digoxin) làm mạch chậm.
5.3. Yếu tố bệnh lý
– Bệnh hô hấp, tim mạch, trường hợp cấp cứu …
6. Đơn vị tính
– Mạch: lần/ phút
– Nhiệt độ:
 Thân nhiệt là nhiệt độ có thể, được ký hiệu T°
 Độ C: Celcius, ký hiệu: 0C
 Độ F: Fahrenheit ký hiệu: 0F
 Chuyển đổi đơn vị độ F và độ C: 0F = C x 9/5 + 32
0C = (F – 32) x 5/9
– Huyết áp: mmHg
– Nhịp thở: lần/ phút
7. Giới hạn chỉ số dấu hiệu sống
7.1. Mạch

Đối tượng	Mạch chậm (lần/phút)	Bình thường (lần/phút)	Mạch nhanh (lần/phút)
Người lớn	< 60	60 – 80	>80
Trẻ em	< 80	80 – 100	>100
Trẻ <1 tuổi	< 100	100 – 120	>120
Sơ sinh	< 140	140 – 160	>160

7.2. Nhiệt độ

– Các chỉ số khác:
+ Huyết áp trung bình: là trị số mà nếu giữ nguyên giá trị không đổi trong suốt thời gian một chu kỳ tim. Người ta tính huyết áp trung bình qua tích phân các trị số huyết áp biến động trong 1 chu kỳ tim. Huyết áp trung bình không phải là trung bình cộng của huyết áp tối đa và huyết áp tối thiểu.
+ Huyết áp hiệu số: là sự chênh lệch giữa huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương. Thí dụ: HA tâm thu là 110 mmHg, HA tâm trương là 70mmHg. Huyết áp hiệu số là: 110 – 70 = 40 mmHg. Nếu hiệu số huyết áp <20 mmHg gọi là huyết áp kẹt.
– Huyết áp tâm trương = HA tâm thu chia 2 + 10 hoặc 20mmHg

8.2. Nhiệt độ
– Miệng: tỉnh táo
– Nách: người lớn, hôn mê
– Hậu môn: trẻ em
– Tai, trán: mọi đối tượng (sử dụng nhiệt kế laze)

T0 hậu môn > T0 miệng > T0 nách

(khoảng cách 001C – 005C)

8.4. Nhịp thở: nhìn lồng ngực hoặc bụng (nâng lên hạ xuống tương ứng với 01 nhịp thở)
9. Dụng cụ đo dấu hiệu sinh tồn
9.1. Mạch: đồng hồ có kim giây