6 sai lầm thường gặp trong chế độ dinh dưỡng của người bệnh ung thư

Điều trị ung thư, nhiều bệnh nhân có quan điểm sai lầm về dinh dưỡng, lơ là trong chế độ ăn uống dẫn đến cản trở quá trình điều trị, làm cho bệnh tiến triển nặng thêm. Bài viết dưới đây là những thông tin uy tín, chuẩn xác của TS.BS. Phạm Thị Việt Hương, chuyên khoa ung thư, Bệnh viện Quốc tế Vinmec.

Dưới đây là một số sai lầm thường gặp trong chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân ung thư.

1. Mối liên quan giữa thực phẩm và bệnh ung thư

Chỉ một số loại ung thư được cho là liên quan đến thực phẩm, thói quen ăn uống của bạn. Và cũng chưa đủ bằng chứng khoa học kết tội thực phẩm mà bạn hay ăn gây ung thư mà bạn đang mắc.

Tuy nhiên, có một số thực phẩm có khả năng gây bệnh ung thư, bao gồm:

1.1 Đồ nướng, đồ cháy gây ung thư

Khi thịt (lợn, bò, gia cầm, cá…) được nướng, rán ở nhiệt độ cao trên 200 độ C một cách trực tiếp trên ngọn lửa sẽ phát sinh những hợp chất amin dị vòng là những chất được biết có khả năng gây ung thư.

Ngoài ra, khi nướng thực phẩm có chất béo thì chất này khi chảy xuống than lửa, bốc khói lên cũng sinh ra một hợp chất có nguy cơ gây ung thư khác là các Hydrocarbon thơm đa vòng.

Vì thế, nên hạn chế ăn các món ăn nướng. Nếu muốn ăn món ăn này thì khi chế biến cần chú ý:

• Không nướng trực tiếp thịt trên ngọn lửa hoặc bề mặt kim loại
• Không nướng quá lâu, có thể sơ chế qua trước khi nướng.
• Bỏ phần mỡ trước khi nướng thịt bởi phần thịt mỡ được nướng ở nhiệt độ cao sẽ hình thành các hdrocacbon thơm.
• Không ăn phần thịt bị cháy đen cũng như rửa sạch chúng nếu còn bám trên khay, vỉ nướng.

1.2 Thực phẩm hun khói

Thực phẩm hun khói benzopyrene gây ung thư, ăn nhiều dễ bị ung thư thực quản và dạ dày.

1.3 Thực phẩm chiên, rán

Làm gia tăng nguy cơ phát triển ung thư, đặc biệt là khi chúng chứa các loại dầu hydro hóa – chất béo transfat. Quá trình chiên kĩ hoặc chiên đi chiên lại nhiều lần sẽ tạo ra sản phẩm phụ gọi là acrylamide.

Acrylamide là một chất chứa độc tính thần kinh mạnh, có tác dụng phụ không chỉ trên não, mà cả đối với hệ thống sinh sản. Các loại thực phẩm có carbohydrate cao như khoai tây dễ dàng sản xuất acrylamide trong quá trình chiên rán.

1.4 Thực phẩm bị nấm mốc

Những thực phẩm như gạo, lúa mì, đậu, ngô, lạc… rất dễ ẩm mốc khi thu hái, bảo quản không tốt. Nấm mốc sẽ sản sinh ra chất độc hại gây ung thư là streptozotocin aflatoxin.

2. Bồi bổ quá mức

Nhiều bệnh nhân ung thư, trong quá trình điều trị thể chất bị suy nhược. Vì vậy, cần tẩm bổ để tăng cường sức khỏe tuy nhiên phải hợp lý về số lượng mỗi bữa, tổng lượng mỗi ngày và chất lượng món ăn.

Việc bồi bổ quá mức các thực phẩm như thịt cá, cua biển, gà, bò, nhân sâm, đông trùng hạ thảo, nấm linh chi… trong một thời gian ngắn là không đúng.

Bệnh nhân ung thư sau khi phẫu thuật, hóa xạ trị thường ăn uống kém, chức năng dạ dày suy giảm rõ rệt. Trong giai đoạn này nếu tích cực bồi bổ thì cơ thể sẽ không thể hấp thụ hết được. Khi chức năng dạ dày bị suy yếu dẫn đến ăn uống kém hơn, dạ dày không kịp hồi phục dẫn đến sẽ không có lợi cho sự hồi phục của bệnh nhân.

Việc bồi bổ không nên dồn cùng một lúc mà cần phải từ từ, phù hợp với lứa tuổi, khẩu vị, sở thích, hoàn cảnh kinh tế, hoàn cảnh thời gian người chăm sóc… của từng người bệnh.

Với bệnh nhân có tổn thương đường tiêu hóa như miệng, họng, thực quản, dạ dày… thì nên bồi bổ vừa phải, chia thành nhiều bữa nhỏ, ăn nhiều bữa trong ngày và từ từ. Nếu cần thiết thì có thể phải can thiệp dinh dưỡng theo đường tĩnh mạch. Người bệnh cần uống nhiều nước mỗi ngày.

3. Giảm ăn, kiêng ăn để “bỏ đói” khối u

Nhiều người bệnh ung thư thường truyền tai nhau kinh nghiệm không nên ăn nhiều đồ bổ dưỡng vì như vậy sẽ khiến khối u phát triển nhanh. Cần phải giảm bớt việc ăn uống, “bỏ đói” khối u.

Tuy nhiên cho đến nay, chưa có chứng minh lâm sàng nào cho thấy hiệu quả của việc điều trị ung thư bằng phương pháp nhịn ăn để “bỏ đói” khối u. Hậu quả của nhịn đói là tình trạng dinh dưỡng của toàn cơ thể kém đi, thể lực giảm sút, hệ miễn dịch giảm sút dẫn tới nhiễm trùng, lâu liền vết thương… nên không thể hoàn thành điều trị chống khối u.

Duy trì dinh dưỡng đầy đủ mới là cơ sở nền tảng của việc điều trị. Người bệnh ung thư cần cân đối các nguồn thực phẩm theo tỷ lệ: 30% thuộc về các loại hạt; 30% thức ăn từ các loại củ; 20% từ các loại rau, quả; 10% từ đạm động vật như cá, tôm, cá hồi, cá quả, bào ngư, sò huyết, hải sâm, yến… 10% còn lại có thể từ các nguồn dinh dưỡng chế biến khác như tảo biển, tảo nâu (Fucoidan), phiêu sinh vật biển (Phytoplankton )…

4. Ăn uống thoải mái, không cần kiêng khem

Trái ngược với quan điểm “bỏ đói” khối u thì nhiều người lại cho rằng người bệnh ung thư nên ăn thoải mái các loại thực phẩm để tăng cường sức đề kháng, chống lại bệnh tật. Đây cũng là quan điểm sai lầm.

Người bệnh ung thư nên tuân thủ theo nguyên tắc: Tùy người, tùy bệnh, tùy lúc để áp dụng cách ăn uống thì mới có lợi cho việc phục hồi sức khỏe và kéo dài thời gian sống của người bệnh.

4.1. Kiêng tùy món

Một số nhóm thực phẩm người mắc bệnh ung thư cần kiêng kị. Tuy nhiên cũng còn tùy vào từng cơ thể, từng dạng bệnh và từng thời điểm mà có chế độ ăn kiêng cho phù hợp:

• Các thực phẩm chế biến sẵn: Thịt đóng hộp, các đóng hộp, hambuger, thịt nguội, xúc xích, thịt xông khói…
• Nhóm đồ uống có cồn, có ga: Bia, rượu, các loại nước ngọt đóng chai đều không nên dùng.
• Nhóm thủy hải sản nuôi ở vùng ô nhiễm, gần nơi có thải chất thải công nghiệp: Hạn chế ăn trai, ốc, hến do có thể chúng sống dưới bùn thì có nồng độ chì cao.
• Thức ăn lên men: Các thử nghiệm trên động vật cho thấy chất lên men gây ung thư rất mạnh. Không nên dùng nhiều dưa muối, thịt ngâm, thịt muối, giăm-bông.
• Cà phê: Là loại thức uống mà người bệnh ung thư không nên dùng, nhất là những trường hợp bị ung thư bàng quang, tuyến tụỵ…
• Thức ăn nướng: Thức ăn nướng bị nghi ngờ là yếu tố gây ung thư. Những người dùng nhiều thức ăn nướng lửa có nguy cơ mắc ung thư nhiều hơn do quá trình nướng tạo ra formol chất gây ung thư.

4.2. Kiêng tùy người

Phải căn cứ vào tình trạng thể chất của bản thân người bệnh để quyết định.

Đối với người thể hư (thể chất vốn hư nhược): Cần chọn các chất thanh đạm, dễ tiêu, dinh dưỡng cao. Kiêng ăn các thức ăn dầu mỡ ngậy béo, đậm đà, khó tiêu như các thức chiên, rán, thịt mỡ. Nếu không thì gây ra ứ trệ, lưu trữ, làm thay đổi bệnh lý như đờm ứ, độc nhiệt tăng thêm.

Đối với người thể nhiệt: Nên chọn thức ăn mát, kiêng các thức cay, các thứ ngậy béo như gừng, hành, tỏi, ớt, rượu, các thức hun nướng, thịt dê, thịt chó, thịt gà, thịt chim sẻ. Những thực phẩm này nếu ăn quá nhiều sẽ làm bệnh nặng thêm.

Đối với người thể hàn (dương khí không đủ, nhất là tỳ vị hư hàn): Kiêng ăn các thực phẩm sống, lạnh như các loại dưa và trái cây sống lạnh, các thức uống lạnh, các thứ rau mát và những hải sản có tính lạnh, vì những thứ này rất hại cho tỳ dương, gây ra dương khí càng suy, làm bệnh nặng thêm.

Đối với người thể thực (những người đang cường tráng mà mới bị bệnh ung thư): Nên tăng protein vào một cách thích đáng, kiêng ăn quá nhiều một thứ như vịt, gà, cá; kiêng thuốc lá, rượu; nhất là kiêng ăn uống bừa bãi, kiêng các thực phẩm có hàm lượng mỡ cao (thịt mỡ, thịt gà, thịt dê). Nếu không sẽ phát sinh hoặc làm nặng thêm các bệnh nhiệt bên trong.

Người bệnh ung thư có bệnh lý khác kèm theo thì phải ăn kiêng. Ví dụ:

• Kèm loét dạ dày hành tá tràng thì kiêng chua, cay, nóng, kiêng ăn quá no hoặc đói, kiêng ăn đồ cứng, đồ lâu tiêu.
• Kèm bệnh tăng huyết áp cần kiêng mặn, hạn chế muối.
• Kèm bệnh đái tháo đường thì kiêng đường, hạn chế glucid. Kèm bệnh suy thận thì kiêng thức ăn nhiều muối, kiêng đạm động cao, kiêng mỡ động vật, kiêng những hoa quả nhiều kali như nho, chuối…
• Kèm suy gan thì nên kiêng đạm động vật, đồ chiên rán, món ăn nhiều mỡ.

4.3. Tùy bệnh ung thư mà kiêng

Tùy các bệnh ung thư khác nhau mà biểu hiện lâm sàng của chúng cũng khác nhau rõ rệt. Do đó, việc nên ăn hay nên kiêng thứ gì cũng không giống nhau mà phải căn cứ vào bệnh tình để quyết định. Người bệnh cần thực hiện theo đúng tư vấn, chỉ định của bác sĩ để tăng hiệu quả điều trị.

4.4. Tùy lúc mà kiêng

Khi bị bệnh ung thư, cần căn cứ vào các thời kỳ khác nhau của bệnh mà chọn những thức ăn khác nhau và kiêng kỵ khác nhau.

Khi điều trị bằng phóng xạ và điều trị bằng hóa chất, thường xuất hiện phản ứng giảm bạch cầu, lúc đó cần ăn nấm, ăn lươn, ba ba, long nhãn… Nếu xuất hiện miệng và lưỡi bị khô táo thì ăn mật ong, hải sâm, hạnh nhân. Sau khi công năng toàn thân giảm sút, đường tiêu hóa càng bị ảnh hưởng rõ rệt, nên cần kiêng thuốc lá, rượu, các thức ăn cay, béo (ớt, thịt mỡ).

Sau khi điều trị bằng phóng xạ, kiêng ăn các thực phẩm có tính nhiệt hại đến âm (như thịt dê, thịt chó…).

Còn bệnh ung thư sau khi phẫu thuật, người bệnh cần bồi bổ bằng các thực phẩm thuần khiết, kiêng ăn ngậy béo, dầu mỡ, vị đậm, hải sản tanh và các thứ cay, nóng.

5. Có hay không “siêu thực phẩm” ngăn ngừa ung thư?

Một số sản phẩm được dán nhãn “siêu thực phẩm” vì chúng có đặc tính chống oxy hóa hoặc chứa các chất phytonutrient, phytochemical hoạt động như hoạt tính chống oxy hóa. Chất chống oxy hóa được cho là có khả năng kháng lại các gốc tự do, một trong những nguyên nhân gây ung thư. Chất chống oxy hóa cũng có trong rất nhiều thực phẩm thường ngày như sữa chua, trứng, các loại hạt, quinoa, bông cải xanh và quả mọng.

Cho đến nay chưa có bằng chứng khoa học khẳng định việc sử dụng một vài loại siêu thực phẩm hay một loại sữa nào đó có thể ngăn ngừa ung thư. Vì vậy người bệnh ung thư không cần thiết mất công, mất thời gian đi tìm ăn “siêu thực phẩm” chống ung thư. Hãy ăn uống bình thường những gì trong nhà bạn có.

6. Chỉ bồi dưỡng khi đang điều trị

Người bệnh đang điều trị cần bồi dưỡng ăn uống tốt để có sức khỏe tham gia vào các phương pháp điều trị đủ mạnh, đúng liệu trình. Tuy nhiên khi ra viện vẫn nên bồi dưỡng, ăn uống đủ chất, khoa học, hợp lý để duy trì sức khỏe, hệ miễn dịch tốt, góp phần giảm nguy cơ tái phát.