Ung thư đại trực tràng là ung thư gây tử vong cao thứ 4 trên thế giới sau ung thư phổi, ung thư dạ dày và ung thư gan. Trên thế giới, mỗi năm có 8 triệu ca mắc mới loại ung thư này, trong đó có hơn 860.000 ca tử vong.
Tại Việt Nam, trong vòng 18 năm qua, số ca mắc mới ung thư đại trực tràng đã tăng gần gấp 3, lên gần 15.000 ca theo số liệu WHO năm 2018, trong đó có gần 9.300 ca tử vong.
Ung thư đại trực tràng hiện đang xếp thứ 5 trong số các ung thư phổ biến nhất Việt Nam. Tuy nhiên theo dự báo đến 2025, ung thư đại trực tràng sẽ vươn lên hàng thứ 2 ở nam giới và thứ 4 ở nữ giới.
Dù là ung thư phổ biến, song TS Phạm Văn Bình, Trưởng khoa Ngoại bụng I, BV K cho biết, nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm, tỉ lệ sống sau 5 năm lên tới trên 90%, rất nhiều bệnh nhân vẫn sống tốt sau 20 năm, nếu ở giai đoạn muộn, tỉ lệ này chỉ còn dưới 10%.
Đáng tiếc, có tới 70-80% bệnh nhân ung thư đại trực tràng ở Việt Nam được phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn, điều trị hạn chế.
Theo TS Nguyễn Tiến Quang, Phó giám đốc BV K, đến nay các nghiên cứu đã chỉ ra có 2 nhóm yếu tố nguy cơ gây ung thư đại trực tràng.
Chế độ ăn uống là một trong những yếu tố nguy cơ làm tăng tỉ lệ mắc ung thư đại trực tràng
Nhóm 1 là những yếu tố không thể thay đổi: Tuổi tác, tuổi càng cao, tỉ lệ mắc ung thư đại trực tràng càng lớn, thường sau 50 tuổi; nhóm liên quan đến chủng tộc, giới tính; mắc đột biến gen có tính chất di truyền, phổ biến nhất là Lynch, HNPCC và FAP, tuy nhiên chỉ chiếm 3-5% tổng số ca mắc; Gia đình hoặc bản thân từng mắc ung thư đại trực tràng.
Nhóm 2 là các yếu tố có thể thay đổi, liên quan trực tiếp đến lối sống, bao gồm: Chế độ ăn uống không khoa học, ăn nhiều thịt đỏ, nhiều dầu mỡ, ăn nhiều đồ chiên rán, các loại thịt chế biến sẵn, ăn ít rau; lười vận động có thể tăng gấp 2-5 lần nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng; béo phì; uống nhiều bia rượu; hút thuốc lá; có tiền sử polyp đại tràng.
TS Quang cho biết, các nghiên cứu chỉ rõ, các loại thịt đỏ (thịt bò, thịt cừu) được xem là có liên quan mật thiết đến ung thư đại tràng. Ăn khoảng 160g/ngày hoặc chế độ ăn với thịt quá 5 lần/tuần có nguy cơ cao gấp 3 lần.
Dưới hình thức chiên, nướng, thịt xông khói, dăm bông, xúc xích, chất đạm sẽ làm tăng yếu tố sinh ung thư, còn mỡ sẽ bị chuyển hóa bởi vi khuẩn trong lòng ruột, làm tăng sản các tế bào biểu mô bất thường và phát triển thành ung thư.
Với những trường hợp có người thân từng mắc ung thư đại trực tràng, bác sĩ khuyến cáo các thành viên trong gia đình cần đi tầm soát ung thư đại trực tràng sớm hơn, thường xuyên nội soi để kiểm tra polyp.
Với những trường hợp có polyp, cần can thiệp cắt sớm. Theo nghiên cứu, tất cả trường hợp bị đa polyp đại trực tràng nếu không được can thiệp sẽ có khoảng 50% chuyển thành ung thư (từ khi sinh ra đến khi 40 tuổi). Nếu sống đến 70 tuổi, hầu hết trở thành ung thư.
Polyp trong đại trực tràng cần được can thiệp sớm để không tiến triển thành ung thư
Sau khi cắt polyp, tuỳ thuộc vào số polyp nhiều hay ít, tùy theo yếu tố nguy cơ cao hay thấp, người bệnh cần soi lại đại tràng định kỳ mỗi 1-3 năm.
Ngoài những trường hợp trên, hầu hết các trường hợp mắc ung thư đại trực tràng có thể ngăn ngừa bằng cách thay đổi lối sống, chế độ ăn uống lành mạnh.
TS Quang cho biết, chỉ cần hoạt động thể lực thường xuyên đã giúp giảm gần 30% nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng so với những người ít vận động.
Ăn nhiều rau củ, quả sẽ giúp ngăn ngừa ung thư đại trực tràng
Nếu mỗi người ăn hơn 800g rau củ và trái cây/ngày có thể giúp giảm 0,74 lần nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng so với những người tiêu thụ ít hơn 200g rau củ/ngày. Tuy nhiên hiện nay, gần 60% người Việt chỉ ăn 170-200g rau củ/ngày, dưới 50% khuyến nghị của WHO.
Các thức ăn chứa nhiều chất xơ giúp gia tăng tiêu thụ acid folic, gia tăng kết hợp chất xơ với các yếu tố sinh ung thư giúp chúng sớm bị loại khỏi lòng ruột. Ngoài ra, chất xơ làm giảm pH trong lòng đại tràng và tăng sản xuất các acid béo chuỗi ngắn và yếu tố vi lượng chống hiện tượng ôxy hóa.
Bác sĩ cũng khuyến cáo người dân hạn chế ăn mỡ, thịt động vật; giảm chất béo từ 40% xuống 20-25%, hạn chế muối, thực phẩm lên men, cá khô, nước tương, thịt xông khói, hạn chế lạm dụng rượu bia, thuốc lá cũng như tránh các hoá chất độc hại.
Thúy Hạnh
Tài liệu Y học